دیه

دیه در اسلام عبارت از مالی است که به سبب جنایت بر بدن انسان توسط جانی به وی یا ورثه او پرداخت می‌شود.در تعریف حقوقی دیه کیفر نقدی که از مجرم به نفع مجنی علیه یا قائم مقام او گرفته شود، دیه مالی است که از طرف شارع برای جنایت تعیین شده‌است.

برای هر عضو بدن انسان حتی موی او دیه تعیین می‌شود.جنایت بر مرده نیز دیه‌ای جداگانه دارد.این قاعده تنها شکل مذهبی نداشته و موضوع قانون مجازات اسلامی کشور ایران نیز می‌باشد.قانونگذار ایران بخش مفصلی از قانون مجازات اسلامی را به تعریف و میزان دیات مختلف اختصاص داده‌است.در ماده ۲۹۴ این قانون دیه این‌گونه تعریف شده‌است:دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو به مجنی علیه یا به ولی یا اولیاء دم او داده می‌شود.

تفسیر لغوی این ماده:

منظور از جنایت بر نفس، کشتن یک فرد می‌باشد

منظور از مجنی علیه کسی است که جنایت بر او وارد شده (مجروح،متوفی)

منظور از اولیاء دم الزاما ورثه نیست.اولیاء دم کسانی هستند که حق بخشیدن ضارب یا قاتل را دارند.

فهرست مندرجات

۱ میزان دیه

۲ عین مصادیق دیه

۳ سایر دیات

۴ پرداخت دیه

۵ منابع

  میزان دیه

میزان دیه بر اساس موارد زیر متفاوت است: ۱. زمان انجام جنایت ؛ در ماههای حرام یعنی محرم ، رجب ، ذی القعده و ذی الحجه) دیه بیشتر است.

۲. سال وقوع حادثه ؛ هر سال رقم ریالی دیه بر اساس قانون متناسب با نرخ تورم و قیمت متعلق دیه (گوسفند یا شتر یا گاو یا برد یمانی یا سکه طلا) در ابتدای سال توسط قوه قضائیه اعلام می‌شود

۴. فرد حادثه دیده ؛ (دیه زنان و غلامان نصف دیه مرد آزاد است و دیه کافر در شرع ساقط است البته اخیرا در قانون مجازات اسلامی دیه غیر مسلمان(اهل ذمه) با دیه مسلمان برابر شده است .) در ماده ۳۰۱ قانون مجازات اسلامی دیه زن و مرد مسلمان مادامی که مقدار آن به ثلث نرسد یکسان است ولی با رسیدن به ثلث، دیه زن مسلمان نصف دیه مرد خواهد بود.

۵. میزان خسارت ؛ دیه فوت با دیه یک یا چند عضو مانند دست یا پا و ...(بسته به میزان خسارت تعیین می‌شود) جبران خسارت وارده بر جسم انسان که دیه آن معین و مقدر نشده باشد را ارش گویند.

۶. انتخاب مقصر ؛ فرد مقصر مجاز می‌باشد از میان مصادیق دیه (مانند گاو یا گوسفند یا ...) هر کدام را خواست انتخاب نماید ، البته اغلب وی کمترین مصداق یعنی صد نفر شتر را انتخاب می‌نماید.

  عین مصادیق دیه

ماده ۲۹۷ - دیه قتل مرد مسلمان یکی از امور ششگانه ذیل است که قاتل در انتخاب هر یک از آنها مخیر می‌باشد و تلفیق آنها جایز نیست :

یکصد شتر سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند.

دویست گاو سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند.

یکهزار گوسفند سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند.

دویست دست لباس سالم از حله‌های یمن.

یکهزار دینار مسکوک سالم وغیر مغشوش که هر دینار یک مثقال شرعی طلا به وزن ۱۸نخود است.

ده هزار درهم مسکوک سالم و غیر مغشوش که هر درهم به وزن ۶/۱۲ نخود نقره می‌باشد.

تبصره ۱ - قیمت هر یک از امور ششگانه در صورت تراضی طرفین و یا تعذر همه آنها پرداخت می‌شود.

ارزش ریالی دیه کامل بر مبنای قیمت عین بند ۱ ماده ۲۹۷ قانون مجازات اسلامی در سال ۸۹ به استناد بخشنامه وزارت دادگستری چهارصد و پنجاه میلیون ریال می‌باشد.

  سایر دیات

دیه جراحت که به سر و صورت وارد می‌شود بدین شرح است:

دیه حارصه (خراش پوست بدون آن که خون جاری شود)، بر مبنای یک نفر شتر ؛ دیه دامیه (خراشی که از پوست بگذرد و مقدار اندکی وارد گوشت شده همراه با جریان کم و زیاد خون)، بر مبنای ۲ نفر شتر ؛ دیه متلاحمه (جراحتی که مقدار زیادی از گوشت را فراگیرد، اما به پوست نازک روی استخوان نرسد) بر مبنای ۳ نفر شتر ؛ دیه سمحاق (جراحتی که تمام گوشت را فراگیرد و به پوست نازک روی استخوان برسد)بر مبنای ۴ نفر شتر.موضحه (جرحی که سفیدی استخوان را آشکار کرده) دیه: پنج شتر ؛ هاشمه (استخوان شکسته شود ولو زخمی نباشد) دیه: ده شتر با اعتبار سن و عمر شترها ؛ اقسام شجاج (جرحی که اختصاص به سر دارد) و همچنین در صورت منقله (جرح به گونه‌ای باشد که نیاز به انتقال استخوان از جایی به جای دیگر شود) دیه: پانزده شتر ؛ مأمومه (جراحتی که به مرکز سر برسد یعنی به جلد و غلافی که مخ را جمع می‌نماید) دیه: ثلث دیه (یعنی سی ‏وسه شتر است ؛ دامغه (جرحی که کاسه سر را بشکافد و به مخ برسد) در فرض سالم ماندن دیه: سی‌وسه شتر + ارش

دیه جنایت بر مرده مسلمان : دیه بریدن سر بر مبنای ۱۰ نفر شتر ، دیه بریدن یک دست یا هر یک پا بر مبنای ۵ نفر شتر ، دیه بریدن هر دو دست و یا هر دو پا بر مبنای ۱۰ نفر شتر ، دیه بریدن یک انگشت از دست یا پا بر مبنای یک نفر شتر.

دیه سقط جنین : دیه نطفه که در رحم مستقر شده‌است بر مبنای ۲ نفر شتر ، دیه جنین که خون بسته‌است بر مبنای ۴ نفر شتر ، دیه جنین که به صورت گوشت درآمده‌است بر مبنای ۶ نفر شتر ، دیه جنین در مرحله‌ای که به صورت استخوان درآمده و گوشت نروییده‌است بر مبنای ۸ نفر شتر ، دیه جنین که گوشت و استخوان بندی شده اما روح در آن پیدا نشده‌است بر مبنای ۱۰ نفر شتر ، دیه جنین که روح در آن پیدا شده‌است اگر پسر باشد بر مبنای یک دیه کامل مرد مسلمان (۱۰۰ نفر شتر) ، دیه جنین که روح در آن پیدا شده اگر دختر باشد، نصف دیه کامل (۵۰ نفر شتر).

دیه اعضای صدمه دیده بدن : دیه قطع دست تا آرنج بر مبنای ۵۰ نفر شتر ، دیه قطع ۱۰ انگشت دو دست و ۱۰ انگشت دو پا بر مبنای یک دیه کامل (۱۰۰ نفر شتر)، دیه فلج کردن هر انگشت دو ثلث دیه کامل (۶۶ نفر شتر) ، دیه کندن ناخن بر مبنای یک نفر شتر، دیه شکستن ستون فقرات بر مبنای یک دیه کامل ، دیه فلج شدن هر دو پا بر اثر شکستن ستون فقرات بر مبنای دو ثلث دیه کامل (۶۶ نفر شتر) ، دیه قطع تمام نخاع بر مبنای یک دیه کامل ، دیه قطع هر کدام از پاها بر مبنای نصف دیه کامل (۵۰ نفر شتر) ، دیه مجموع ۱۰ انگشت پا بر مبنای یک دیه کامل (۱۰۰ نفر شتر) ، دیه هر یک از دنده‌هایی که در پهلوی چپ واقع شده‌است بر مبنای ۲ نفر شتر ، دیه شکستن استخوان هر عضو بدن بر مبنای ۲۰ نفر شتر ، دیه از بین بردن حس شنوایی مجموع دو گوش بر مبنای یک دیه کامل ، دیه از بین بردن حس شنوایی یک گوش بر مبنای ۵۰ نفر شتر ، دیه بریدن هر دو گوش و از بین بردن شنوایی ۲ دیه کامل ، دیه از بین بردن هر دو چشم بر مبنای یک دیه کامل (۱۰۰ نفر شتر) ، دیه از بین بردن یک چشم بر مبنای نصف دیه کامل (۵۰ نفر شتر) ، دیه از بین بردن حس بویایی هر دو مجرای بینی بر مبنای یک دیه کامل (۱۰۰ نفر شتر)، دیه از بین بردن صورت فرد بطور کامل بر مبنای یک دیه کامل (۱۰۰ نفر شتر) .

  پرداخت دیه

پرداخت دیه بر عهده فرد مقصر است و اگر وی فوت نموده باشد از ماترک وی پرداخت می‌شود. البته امروزه اغلب این کار برعهده شرکتهای بیمه گر می‌باشد.

پرداخت دیه از بیت‌المال فقط در مواردی خواهدبود که موضوع حکم، مشمول مقررات « مواد ۲۳۶، ۲۵۵، ۲۶۰، ۳۱۲، ۳۱۳ و ۳۳۲ و تبصره ماده ۲۴۴ قانون مجازات اسلامی» و « ماده ۱۳ قانون بکارگیری سلاح توسط مأمورین نیروهای مسلح در موارد ضروری» است.